Σήμερα, το κοινωνικά δίκαιο κράτος διαμορφώνεται με τους όρους της κοινωνικής πολιτικής, της ένταξης των κοινωνικά αποκλεισμένων, της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Από τον εθελοντισμό και τη φιλανθρωπία, περάσαμε στη θεσμοποιημένη παροχή υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας και την κοινωνική πολιτική. Στις όποιες θεσμικές αλλαγές, τα συναισθήματα του πόνου, της αλληλεγγύης, της συμπόνιας παραμένουν και εκφράζονται στο χώρο και στο χρόνο, με διαφορετική μορφή και ένταση.
Η τηλεοπτική κάμερα είναι γνωστό ότι υπεισέρχεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινότητάς μας. Το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο, μέσα από την παρουσίαση προσωπικών περιστατικών και βιωμάτων, μέσα από το «άλλο», το παράδοξο, το διαφορετικό.
Κύριο χαρακτηριστικό των μέσων (media) σήμερα είναι η δραματοποιημένη παρουσίαση ειδήσεων και γεγονότων, όπως του εγκλήματος, του ανθρώπινου πόνου και της δυστυχίας. Τα γεγονότα αποκτούν συγκινησιακή αξία και μετατρέπονται σε θέαμα, ενώ η επικαιρότητα γίνεται φαντασμαγορική, μέσα από την «πραγματικότητα» που δημιουργούν τα ίδια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Η δραματοποίηση του ανθρώπινου πόνου αποτελεί μια νέα κοινωνική γραφή που αναπλάθει το πραγματικό σε φανταστικό και προκαλεί τα συναισθήματα του θεατή. Η τηλεοπτική φιλανθρωπία στοχεύει ακριβώς εκεί: Στην εκδήλωση των συναισθημάτων συμπόνιας, αλληλεγγύης και αλτρουισμού του θεατή. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν σωθεί από ασθένειες όταν από τη δημοσιοποίηση του προβλήματός τους κατάφεραν να συγκεντρώσουν χρήματα για τη νοσηλεία τους. Δεν είναι λίγοι οι υποψήφιοι αυτόχειρες που χρησιμοποίησαν την τηλεοπτική κάμερα ως μέσο δημοσιοποίησης ‒και ενίοτε ως μέσο εκβιασμού‒ προκειμένου να λύσουν το πρόβλημά τους. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εμπορίας βρεφών που συνέβησαν κατά τη διάρκεια και έπειτα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αποκαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα, μέσα από το κύμα δημοσιοποίησης παρόμοιων περιστατικών.
Η χρήση της τηλεόρασης καθ’ αυτήν για την προαγωγή των αξιών μιας κοινωνίας (και η κοινωνική αλληλεγγύη αποτελεί ή θα πρέπει να αποτελεί βασική αξία στις σύγχρονες κοινωνίες) όχι μόνο δεν είναι αρνητική, αλλά, αντιθέτως, αποτελεί υποχρέωση των ΜΜΕ σε μια δημοκρατική κοινωνία. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν επιτυγχάνεται με τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, τη στρατηγική της δραματοποίησης, την εμπορική εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου προς όφελος της θεαματικότητας και των επαγγελματιών τηλεοπτικών ζητιάνων.
Η φιλανθρωπία μπορεί να είναι και τηλεοπτική. Πώς θα μπορούσε άραγε να ήταν διαφορετικά από τη στιγμή που η τηλεόραση έχει μπει σε κάθε γωνιά του σπιτιού μας και επηρεάζει κάθε όψη της καθημερινότητάς μας; Το ερώτημα είναι με ποιους όρους και με ποιες διαδικασίες, ώστε μέσα από τη δεοντολογία να παρουσιαστεί το πρόβλημα σωστά, να προστατευτεί το άτομο χωρίς να εκτεθεί και να στιγματιστεί, να φωτιστεί το ευρύτερο κοινωνικό φαινόμενο που ίσως αντανακλάται στη συγκεκριμένη περίπτωση και να επιτευχθούν η κοινωνική αναγνώριση, η ευαισθητοποίηση και ευρύτερα η αντιμετώπισή του.
Όσο η τηλεοπτική κάμερα προβάλλει τον πόνο ως θέαμα, όσο εξατομικεύει την περίπτωση ως ακραία, ξένη και παθολογική, όσο δραματοποιεί την ανθρώπινη δυστυχία, τόσο θα στιγματίζει και θα διαπομπεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τόσο θα διαιωνίζει τα προβλήματα· τόσο θα καλλιεργεί τη διάκριση του εμείς-αυτοί, το φόβο και την αποξένωση. Μέχρι να αλλάξει αυτή η κατάσταση, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας. [493]
Βάσω Αρτινοπούλου ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΑΦΙΕΡΩΜΑ, 17/7/2001 (Διασκευασμένο κείμενο).