Θα προσπαθήσω να υποστηρίξω την ακόλουθη θέση: το μέλλον της ποίησης βρίσκεται στην ίδια την πηγή της.
Ποια είναι αυτή η πηγή; Είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε. Χάνεται στα ανθρώπινα βάθη και στα βάθη της προϊστορίας, εκεί απ’ όπου αναβλύζει η ομιλία, στα βάθη αυτού του παράξενου πράγματος που είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος και το ανθρώπινο πνεύμα.
Κατ’ αρχάς, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι, όποιος και να είναι ο πολιτισμός του, το ανθρώπινο ον παράγει με τη γλώσσα του δύο ομιλίες: η μία είναι η ορθολογική, η εμπειρική, η πρακτική, η τεχνική· η άλλη είναι συμβολική, μυθική, μαγική. Η πρώτη έχει την τάση να ακριβολογεί, να τονίζει, να ορίζει, στηρίζεται στη λογική και προσπαθεί να αντικειμενικοποιεί αυτό για το οποίο μιλά. Η δεύτερη χρησιμοποιεί περισσότερο τις δεύτερες σημασίες των λέξεων, την αναλογία, τη μεταφορά, δηλαδή την άλω των νοημάτων που περιβάλλει κάθε λέξη, κάθε διατύπωση, και προσπαθεί να μεταφράσει την αλήθεια της υποκειμενικότητας. Αυτές οι δύο ομιλίες μπορούν να αναμειγνύονται, μπορούν να είναι χωρισμένες ή αντίθετες, και σ’ αυτές τις δύο ομιλίες αντιστοιχούν δύο καταστάσεις. Η πρώτη κατάσταση, που μπορούμε να την αποκαλούμε πεζότητα, η κατάσταση στην οποία προσπαθούμε να αντιληφθούμε, να σκεφτούμε λογικά, και που είναι η κατάσταση που καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της καθημερινής μας ζωής. Η δεύτερη κατάσταση, που μπορούμε να την αποκαλούμε ακριβώς έτσι, «δεύτερη κατάσταση», είναι η ποιητική κατάσταση.
Ποίηση και πεζότητα, λοιπόν, αυτή είναι η ύφανση της ζωής μας. Ο Χέλντερλιν έλεγε: «Ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος στη γη». Νομίζω πως πρέπει να πούμε ότι ο «άνθρωπος κατοικεί στη γη ποιητικά και πεζά ταυτόχρονα. Αν δεν υπήρχε πεζότητα, δε θα υπήρχε και ποίηση, καθώς η ποίηση δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή παρά μόνο σχετικά με την πεζότητα. Έχουμε λοιπόν αυτή τη διπλή ύπαρξη, αυτή τη διπλή πολικότητα στη ζωή μας.
Στις αρχαϊκές κοινωνίες, τις οποίες κακώς ονομάζαμε πρωτόγονες, που κατοίκησαν τη γη, που έφτιαξαν την ανθρωπότητα και που οι τελευταίες απ’ αυτές είναι στα πρόθυρα του να σφαγιαστούν αγρίως στον Αμαζόνιο και σε άλλες περιοχές, υπήρχε μια στενή σχέση ανάμεσα στις δύο ομιλίες και στις δύο καταστάσεις. Ήταν αναμεμειγμένες. Στην καθημερινή ζωή, η εργασία συνοδευόταν από τραγούδια, από ρυθμούς, ετοίμαζαν το αλεύρι με το γουδί καθώς τραγουδούσαν, χρησιμοποιούσαν αυτόν το ρυθμό.
Πού βρίσκεται η ποίηση σήμερα; Έχουμε αποκτήσει, όχι μόνο στην ποίηση, αλλά και σε άλλους τομείς, την ιδέα ότι δεν υπάρχει πρωτοπορία, με την έννοια ότι η πρωτοπορία έφερνε κάτι καλύτερο απ’ αυτό που υπήρχε πριν. Το καινούριο δεν είναι υποχρεωτικά καλύτερο, κι αυτό είναι ίσως η αλήθεια της μεταμοντέρνας σκέψης. Το να πλάθει κανείς το καινούριο για το καινούριο είναι στείρο. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στη συστηματική και μανιώδη παραγωγή του καινούριου. Ο πραγματικός νεωτερισμός γεννιέται πάντα με την επιστροφή στις πηγές. Ο σκοπός της ποίησης είναι να μας βάλει στην ποιητική κατάσταση. [459]
Εντγκάρ Μορέν, Έρωτας, Ποίηση, Σοφία, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 1997 (Διασκευασμένο κείμενο).