Η αιώνια σύγκρουση

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι σήμερα υπάρχουν δύο διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις που μπορούμε σχηματικά να ονομάσουμε αντίστοιχα φιλελεύθερη και κοινοτιστική. Η πρώτη έχει ως βασική πηγή έμπνευσής της τη σκέψη του John Locke (1632-1704) και η δεύτερη εκείνη του Jean-Jacques Rousseau (1712-1778).

Για τον Ρουσό, όλα τα κακά που κατατρύχουν τον άνθρωπο προέρχονται από τον εγωισμό και την ατομοκεντρικότητά του. Η τάση του να συσσωρεύει αγαθά και να αποκλείει άλλους από τη χρήση τους είναι η βάση του θεσμού της ιδιοκτησίας και η αιτία δημιουργίας ανισοτήτων μέσα στην κοινωνία. Έτσι ο άνθρωπος απομακρύνεται από την πραγματική φύση του, από το καθεστώς ισότητας και ελευθερίας, και διαφθείρεται όλο και περισσότερο από την κοινωνία, ενώ ο εγωισμός του ενισχύεται και οι ανισότητες μεγαλώνουν, ώσπου να αφυπνισθεί και να αποφασίσει να επιστρέψει στην πραγματική φύση του και να παραιτηθεί του εγωισμού του, υποτασσόμενος στο «γενικό καλό» της κοινότητας.

Ο Λοκ θεωρεί ότι πριν από όλα ο άνθρωπος έχει δικαιώματα που είναι ο ηθικός χώρος της προσωπικότητάς του. Η ιδιοκτησία, η ελευθερία και η ίδια του η ζωή είναι δικαιώματα-προεκτάσεις της ύπαρξής του: δεν υφίσταται ως άτομο χωρίς αυτά. Και συνδέει την ιδιοκτησία με την ίδια την παραγωγή αγαθών. Έτσι ξεφεύγει ένα σημαντικό τμήμα της δραστηριότητας του ανθρώπου από το πεδίο λήψης αποφάσεων με γνώμονα τον εκάστοτε συσχετισμό δυνάμεων και, σε τελευταία ανάλυση, βίαιης αντιπαράθεσης. Και έτσι ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων.

Είναι σαφές ότι, αν δέχεται κανείς το «πρόγραμμα» του Διαφωτισμού, που αποτελεί και το «πρόταγμα» του σύγχρονου, ορθολογικού πολιτισμού και της δημοκρατικής κοινωνίας, η σκέψη του Λοκ είναι εντυπωσιακά σύγχρονη. Συνδέεται άμεσα με την προάσπιση του ακηδεμόνευτου, λογικού ατόμου και με την ελευθερία του. Ως φορέας δικαιωμάτων, η ιδιοκτησία αποτελεί το δυναμικό στοιχείο στη λήψη αποφάσεων που βρίσκονται έξω από την πολιτική σφαίρα. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να αναπτύξει αυτόνομη οικονομική δραστηριότητα και δεν μπορεί να του αναγνωρισθεί η ίδια του η υπόσταση ως ελεύθερου κτήτορα του εαυτού του, με την προέκταση στην ιδιωτική σφαίρα.

Το μήνυμα του Ρουσό είναι επίσης γόνιμο και βαθύ. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ανάγκη από μια τέτοια κριτική ματιά στις επιλογές που κάνει κατά την πολιτιστική πορεία του. Το φυσιολογικό συναίσθημα της νοσταλγίας που νιώθει κανείς για οτιδήποτε ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη αυτή ανάγκη να μην αποκόπτεται απερίσκεπτα από τους δεσμούς του με την κοινότητα, να συντηρεί το παρελθόν. Ο Λοκ παραμένει επίκαιρος, όπως επίκαιρη παραμένει η σύνδεση μεταξύ κοινωνίας και ιδιοκτησίας την οποία διατύπωσε θεωρητικά, πριν από 300 χρόνια. [406]

Δημήτρης Δημητράκος, ΤΟ ΒΗΜΑ, 25/12/1998, (Διασκευασμένο κείμενο).

Δημοσιεύθηκε στην Ανθρώπινα δικαιώματα, Γ΄ Λυκείου και χαρακτηρίσθηκε , , , , , , . Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.